Αλέξανδρος Βαναργιώτης, [Επιγράμματα από την Παλατινή Ανθολογία]

ΗΡΙΝΝΑ

Η Ήριννα (ή Ήρινα) ήταν μια λυρική ποιήτρια της αρχαίας Ελλάδας, της οποίας το έργο έχει σχεδόν εξ ολοκλήρου χαθεί. Θεωρούταν στην Αρχαιότητα ισάξια της Σαπφώς. Το όνομα Ήριννα είναι υποκοριστικό του έαρ (άνοιξη) και σημαίνει «ανοιξιάτικη». Το λεξικό Σούδα αναφέρει ότι ήταν σύγχρονη με τη Σαπφώ, της οποίας φέρεται να υπήρξε φίλη και μαθήτρια, και ότι έζησε τον 6ο π.Χ. αιώνα. Από την άλλη πλευρά, ο γνωστός εκκλησιαστικός συγγραφέας Ευσέβιος της Καισάρειας την τοποθετεί στον 4ο αιώνα π.Χ., άποψη που στις μέρες μας θεωρείται ορθότερη από τους ειδικούς. Πιθανότατα να καταγόταν από τη νήσο Τήλο.
      Ελάχιστα είναι γνωστά για τη ζωή και το έργο της. Το μόνο που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα για τη ζωή της είναι ότι πέθανε πολύ νέα, στα δεκαεννέα της, από μαρασμό, επειδή η μητέρα της δεν την άφηνε να ασχολείται με την ποίηση, αλλά την ανάγκαζε να γνέθει και να υφαίνει. Η Ήριννα τα κατάφερνε όμως και έγραφε κρυφά.
    Τραυματική εμπειρία στη σύντομη ζωή της Ήριννας και αφορμή για την ενασχόλησή της με την ποίηση φέρεται να ήταν ο θάνατος της Βαυκίδας, μιας παιδικής της φίλης που πέθανε λίγο μετά το γάμο της. Η ποιήτρια τη μνημονεύει στο έπος της «Ηλακάτη» και σε δύο της επιγράμματα.


Στᾶλαι, καὶ Σειρῆνες ἐμαί, καὶ πένθιμε κρωσσέ,
ὅστις ἔχεις Ἀίδα τὰν ὀλίγαν σποδιάν,
τοῖς ἐμὸν ἐρχομένοισι παρ᾽ ἠρίον εἴπατε χαίρειν,
αἴτ᾽ ἀστοὶ τελέθωντ᾽, αἴθ᾽ ἑτέρας πόλιος·
χὤτι με νύμφαν εὖσαν ἔχει τάφος, εἴπατε καὶ τό·
χὤτι πατήρ μ᾽ ἐκάλει Βαυκίδα, χὤτι γένος
Τηλία, ὡς εἰδῶντι· καὶ ὅττι μοι ἁ συνεταιρὶς
Ἤρινν᾽ ἐν τύμβῳ γράμμ᾽ ἐχάραξε τόδε.
                                                                      Π.Α.7.710


Απόδοση

Στήλες του τάφου και Σειρήνες λατρευτές,
υδρία πένθιμη που μέσα σου κρατάς
τις λιγοστές τις στάχτες μου εκεί στον άλλο κόσμο
να χαιρετάτε όσους περνούν κοντά από το μνήμα
είτ᾽ είναι απ᾽ τα μέρη μας είτε απ᾽ άλλα μέρη.

Νυφούλα, πείτε, μ᾽ έβαλαν εμένα μες στον τάφο

και ότι ο πατέρας μου με φώναζε Βαυκίδα.
Και αν να μάθουν θέλουνε, κατάγομ᾽ απ᾽ την Τήλο

κι η Ήριννα, η φίλη μου η πολυαγαπημένη,
πάνω στον τάφο έγραψε για μένα αυτά τα λόγια.





ΑΝΑΚΡΕΩΝ

Ο Ανακρέων ο Τήιος (περίπου 572 π.Χ. - 485 π.Χ.) είναι ο γνωστός αρχαίος Έλληνας λυρικός ποιητής. Του αποδόθηκαν και κάποια επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας που όμως τα αμφισβήτησαν πολλοί.


Καὶ σέ, Κλεηνορίδη, πόθος ὤλεσε πατρίδος αἴης
θαρσήσαντα Νότου λαίλαπι χειμερίῃ.
Ὥρη γάρ σε πέδησεν ἀνέγγυος· ὑγρὰ δὲ τὴν σὴν
κύματ᾽ ἀφ᾽ ἱμερτὴν ἔκλυσεν ἡλικίην.
                                                                      Π.Α.7.263


Απόδοση

Σε σκότωσε κι εσένα, Κλεηνορίδη,
της πατρικής της γης ο πόθος,
γιατί στο καταχείμωνο
δεν δείλιασες μπροστά
στον άγριο ζοφερό καιρό
και στου νοτιά τη λύσσα.
Κι ήρθε η ώρα η κακιά
και σου ᾽κοψε τον δρόμο·

φούσκωσ᾽ η θάλασσα και όρμησε

στη ζηλευτή σου νιότη.





ΚΡΑΤΗΣ

Ο Κράτης γεννήθηκε περίπου το 365 π.Χ. στη Θήβα, ήταν κυνικός φιλόσοφος. Κληρονόμησε τεράστια περιουσία, την οποία απαρνήθηκε για να ζήσει μια ζωή «εντίμου πενίας» στην Αθήνα. Πέθανε το 285 π.Χ. Έμεινε γνωστός ως ο δάσκαλος του Ζήνωνα του Κιτιέα, του δημιουργού του Στωικισμού.


Ταῦτ᾽ ἔχω ὅσσ᾽ ἔμαθον καὶ ἐφρόντισα καὶ μετὰ Μουσῶν

σέμν᾽ ἐδάην· τὰ δὲ πολλὰ καὶ ὄλβια τῦφος ἔμαρψεν.

                                                                      Π.Α.7.326


Απόδοση

Όσα έμαθα κι απασχόλησαν τη σκέψη μου

και τα σπουδαία που με δίδαξαν οι Μούσες, αυτά κρατώ.

Όλα τα άλλα και τα πλούτη σαν τον καπνό σκορπίσαν.


_________________
Σ.τ.Μ. Αξίζει να σημειωθεί ότι το επίγραμμα αυτό ήταν απάντηση στο περίφημο επιτύμβιο του βασιλιά των Ασσυρίων Σαρδανάπαλου (7ος αι. π.Χ.), στο οποίο προβάλλεται ένας τρόπος ζωής γεμάτος απολαύσεις και φιληδονία. Με το επίγραμμά του ο Κράτης αντιπροτείνει την ομορφιά και την ηδονή των πνευματικών αναζητήσεων.

         Το επίγραμμα για τον Σαρδανάπαλο:
         ΑΝΩΝΥΜΟΣ

         εἰς τὸν Σαρδανάπαλλον
         Τόσσ᾽ ἔχω ὅσσ᾽ ἔφαγον καὶ ἔπιον, καὶ μετ᾽ ἐρώτων

         τέρπν᾽ ἐδάην τὰ δὲ πολλὰ καὶ ὄλβια πάντα λέλειπται.
                                                                                 Π.Α.7.325

         Απόδοση
         Τόσα μου έμειναν, όσα έφαγα και ήπια
         και οι απολαύσεις που απ᾽ τους έρωτες γεύτηκα.

         Τα άλλα όλα και τα πλούτη έχουν χαθεί.





ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΤΑΡΑΝΤΙΝΟΣ

Ο Λεωνίδας ο Ταραντίνος ήταν αρχαίος Έλληνας ποιητής επιγραμμάτων από τον Τάραντα, που άκμασε μεταξύ του 300 και του 250 π.Χ. Σώθηκαν πολλά επιγράμματά του· πάνω από εκατό στην Παλατινή Ανθολογία. Μιμείται την Ανύτη από την Τεγέα. Τα έργα του αναφέρονται στο μεγαλύτερο μέρος τους στον εργαζόμενο λαό.


Μαρωνὶς ἡ φίλοινος, ἡ πίθων σποδός,
ἐνταῦθα κεῖται γρῆϋς, ἧς ὑπὲρ τάφου
γνωστὸν πρόκειται πᾶσιν Ἀττικὴ κύλιξ.
στένει δὲ καὶ γᾶς νέρθεν, οὐχ ὑπὲρ τέκνων,
οὐδ᾽ ἀνδρός, οὓς λέλοιπεν ἐνδεεῖς βίου·
ἓν δ᾽ ἀντὶ πάντων, οὕνεχ᾽ ἡ κύλιξ κενή.
                                                                      Π.Α.7.455


Απόδοση

Η Μαρωνίδα, η γρια μπεκρού,
που στράγγιζε απ᾽ το κρασί τους πίθους

είναι θαμμένη εδώ.
Στον τάφο της επάνω έχει μπει
−κι αυτό το ξέρουν όλοι−
ένα μεγάλο κρασοπότηρο αττικό.
Βογγάει και κάτω από τη γη αυτή
όχι για τα παιδιά
ούτε και για τον άντρα της
που ζουν μέσα στη φτώχεια·
ένα μονάχα την πονά·
που ᾽ν᾽ το ποτήρι άδειο.

_________________

Σ.τ.Μ: Αττική κύλιξ: το αττικό κρασοπότηρο.

Εσωτερικό λευκής κύλικας με παράσταση Απόλλωνα, 5ος αι. π.Χ.

Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ

Ο Θεαίτητος ο Κυρηναίος ήταν Έλληνας ποιητής, φίλος και συμπατριώτης του Καλλίμαχου. Περιλαμβανόταν στον Στέφανο του Μελεάγρου και στην Παλατινή Ανθολογία διασώθηκαν τέσσερα τουλάχιστον επιγράμματά του. Η επιγραμματική του ποίηση είχε μεγαλύτερη επιτυχία στην εποχή του, από τα δραματικά του έργα. Έζησε περίπου το 270 π.Χ.


Nαυτίλοι ὦ πλώοντες, ὁ Κυμηναῖος Ἀρίστων
πάντας ὑπὲρ Ξενίου λίσσεται ὔμμε Διός,
εἰπεῖν πατρὶ Μένωνι, παρ᾽ Ἰκαρίαις ὅτι πέτραις
κεῖται, ἐν Αἰγαίῳ θυμὸν ἀφεὶς πελάγει.
                                                                      Π.Α.7.499


Απόδοση

Ναύτες που ταξιδεύετε,
ο Κυρηναίος Αρίστων
όλους εσάς παρακαλεί,
χάριν του Δία του Ξένιου,
στον Μένωνα πατέρα του
πως κείτεται να πείτε
στους βράχους τους Ικάριους,
αφού στο Αιγαίο Πέλαγος
έχασε τη ζωή του.





ΑΔΑΙΟΣ ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ

Ο Αδαίος ή Αδδαίος ο Μυτιληναίος (3ος αι. π.Χ.) ήταν συγγραφέας δύο συγγραμμάτων σχετικών με την τέχνη, τα οποία μνημονεύει ο Αθήναιος. Στο πρώτο από αυτά, στο Περί διαθέσεων, ο Αδαίος πραγματευόταν μάλλον το θέμα του χώρου στην αρχιτεκτονική, ενώ το δεύτερο, το Περί αγαλματοποιών, το επέκρινε έντονα ο Πολέμων ο Ιλιεύς (στο Πρός Αδαίον και Αντίγονον πολεμικό του έργο). Κανένα από τα έργα του Αδαίου δεν έχει διασωθεί. Διασώζεται όμως ένα επίγραμμα στο 7ο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας που φέρει το όνομά του.


ὁ γριπεὺς Διότιμος, ὁ κύμασιν ὁλκάδα πιστὴν
κἠν χθονὶ τὴν αὐτὴν οἶκον ἔχων πενίης,
νήγρετον ὑπνώσας Ἀΐδαν τὸν ἀμείλιχον ἷκτο
αὐτερέτης, ἰδίῃ νηὶ κομιζόμενος·
ἣν γὰρ ἔχε ζωῆς παραμύθιον, ἔσχεν ὁ πρέσβυς
καὶ φθίμενος πύματον πυρκαϊῆς ὄφελος.
                                                                      Π.Α.7.305


Απόδοση

Το ίδιο το πλοιάριο στην πάλη με τα κύματα
σύντροφο αξιόπιστο είχε ο ψαράς Διότιμος
και στη στεριά σαν το ᾽σερνε ήταν το φτωχικό του.

Όταν αποκοιμήθηκε τον ύπνο τον αιώνιο
έφτασε με τη βάρκα του, μόνος κωπηλατώντας,
στον Άδη τον αμείλικτο.
Η βάρκα ήταν παρηγοριά στον γέροντα όσο ζούσε
μα και βοήθεια έσχατη σαν έκλεισε τα μάτια,
γιατί πάνω στα ξύλα της έκαψαν τη σορό του.





ΔΑΜΑΓΗΤΟΣ

Με το όνομα Δαμάγητος επιγράφονται δεκατρία (Smith, 1870) ή έντεκα επιγράμματα. Δέκα βρίσκονται στη ΠΑ (VI 277, VII 9, 231, 355, 432, 438, 497, 540, 541, 735) και ένα στην Ανθολογία Πλανούδη. Από το περιεχόμενό τους εκτιμάται ότι γραφτήκανε προς το τέλος του 3ου αι. π.Χ. Τα επιγράμματα αυτά ήταν μέρος του Στεφάνου του Μελεάγρου. Δεν είναι γνωστό αν πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο που αναφέρει ο Στέφανος ο Βυζάντιος. Τ᾽ όνομά δίνεται κι από τον Σχολιαστή στον Απολλώνιο τον Ρόδιο με τη μορφή Δημάγητος.

Ὑστάτιον, Φώκαια, κλυτὴ πόλι, τοῦτο Θεανὼ
εἶπεν ἐς ἀτρύγετον νύκτα κατερχομένη:
οἴμοι ἐγὼ δύστηνος· Ἀπέλλιχε, ποῖον, ὅμευνε,
ποῖον ἐπ᾽ ὠκείῃ νηὶ περᾷς πέλαγος;
Αὐτὰρ ἐμεῦ σχεδόθεν μόρος ἵσταται. Ὡς ὄφελόν γε
χειρὶ φίλην τὴν σὴν χεῖρα λαβοῦσα θανεῖν.
                                                                      Π.Α. 7.735


Απόδοση

Φώκαια, πόλη ξακουστή,
αυτά εδώ της Θεανώς,
καθώς κατέβαινε στο σκότος των νεκρών,
είναι τα τελευταία της τα λόγια:
«Αλίμονο σ᾽ εμένα τη φτωχή·

ποιο, σύζυγέ μου Απέλλιχε,
πάνω σε πλοίο γρήγορο,
ποιο πέλαγος περνάς;
Πλάι μου στέκει ο θάνατος.
Κι εγώ πολύ θα ήθελα,
φεύγοντας να κρατώ
στο χέρι μου το αγαπημένο σου
το χέρι.





ΖΩΝΑ ΣΑΡΔΙΑΝΟΥ, τοῦ καὶ ΔΙΟΔΩΡΟΥ

Ο Διόδωρος Ζωνάς (ή Διόδωρος ο Σάρδιος ή Ζωνάς ο Σαρδιανός όπως εμφανίζεται στην Παλατινή Ανθολογία) υπήρξε επιφανής ρήτορας από τις Σάρδεις την εποχή των Μιθριδατικών πολέμων (84-64 π.Χ.).


Ἀίδῃ ὃς ταύτης καλαμώδεος ὕδατι λίμνης
κωπεύεις νεκύων βᾶριν ἐλαυνόδυνον,
τῷ Κινύρου τὴν χεῖρα βατηρίδος ἐκβαίνοντι
κλίμακος ἐκτείνας δέξο, κελαινὲ Χάρον·
πλάζει γὰρ τὸν παῖδα τὰ σάνδαλα, γυμνὰ δὲ θεῖναι
ἴχνια δειμαίνει ψάμμον ἐπ᾽ ᾐονίην.

                                                                      Π.Α.7.365


Απόδοση
 
Χάροντα μαύρε, που μπροστά
με τα κουπιά σπρώχνεις τη βάρκα,
τη φορτωμένη με τη θλίψη των νεκρών,
ανάμεσα στις καλαμιές
μες στα νερά αυτής της λίμνης,
σκύψε απ᾽ τη σκάλα που ψηλά

στον Άδη ανεβάζει τις ψυχές
κι από το χέρι πιάσε του Κινύρα το παιδί,
γιατί γλιστρά με τα σανδάλια ο μικρός
και νιώθει φόβο με τα πόδια του γυμνά
πάνω στην όχθη την αμμώδη να πατήσει.





ΚΡΙΝΑΓΟΡΑΣ

Γεννήθηκε στη Μυτιλήνη και έζησε στη Ρώμη (70 ή 65 π.Χ. - 10 μ.Χ.). Προσκολλήθηκε στην οικογένεια του Αυγούστου και αφιέρωσε πολλά του επιγράμματα σε μέλη της. Θεωρείται από ορισμένους ως ένας από τους καλύτερους ποιητές της Παλατινής Ανθολογίας, ενώ ο Ελύτης τον θεωρεί ελάσσονα ποιητή, στον οποίο πάτρωνες ανέθεταν τη συγγραφή επιγραμμάτων, από τα οποία λιγοστά μόνον φέρουν ίχνη αυθεντικής ποιητικής φωνής. Σώζονται 52 του επιγράμματα, από τον Στέφανο του Φιλίππου.


Εἰ καὶ τὸ σῆμα λυγδίνης ἀπὸ πλακὸς
καὶ ξεστὸν ὀρθῇ λαοτέκτονος στάθμῃ,
οὐκ ἀνδρὸς ἐσθλοῦ. Μὴ λίθῳ τεκμαίρεο,
ὦ λῷστε, τὸν θανόντα. Κωφὸν ἡ λίθος,
τῇ καὶ ζοφώδης ἀμφιέννυται νέκυς.
Κεῖται δὲ τῇδε τὠλιγηπελὲς ῥάκος
Εὐνικίδαο, σήπεται δ᾽ ὑπὸ σποδῷ.
                                                                      Π.Α.7.380


Απόδοση

Το μνήμα είναι από μάρμαρο λευκό
φτιαγμένο με ακρίβεια κι αλφάδι λιθοξόου,
μ᾽ ανήκει σ᾽ έναν άθλιο.

Μην κρίνεις απ’ την πέτρα τον νεκρό,
φίλε καλέ. Βουβή η πέτρα·
ένδυμα μόνο των νεκρών
στου Άδη τα σκοτάδια.
Κείτεται εδώ τ᾽ ανίσχυρο

λείψανο του Ευνικίδη
παραδομένο στη φθορά
κάτω από το χώμα.





ΑΠΟΛΛΩΝΙΔΗΣ

Ο Απολλωνίδης γεννήθηκε στη Σμύρνη και έζησε τον 1ο μ.Χ. αιώνα. Στην Παλατινή Ανθολογία επιγραμμάτων διασώζονται τριάντα ένα επιγράμματα με αυτό το όνομα.


Σύρου καὶ Δήλοιο κλύδων μέσος υἷα Μενοίτην
σὺν φόρτῳ Σαμίου κρύψε Διαφανέος,
εἰς ὅσιον σπεύδοντα πλόου τάχος· ἀλλὰ θάλασσα
ἐχθρὴ καὶ νούσῳ πατρὸς ἐπειγομένοις.
                                                                      Π.Α.7.642


Απόδοση

Ανάμεσα σε Σύρο και σε Δήλο
θαλασσοταραχή βύθισε τον Μενοίτη,
μ᾽ όλο του το εμπόρευμα μαζί.

Ήταν ο γιος του Διοφάνη.
Έπλεε με ταχύτητα μεγάλη
και είχε πρόθεση καλή·
όμως η θάλασσα χάρες δεν κάνει
ακόμη και σ᾽ εκείνους

που η βιασύνη,
είναι γιατ᾽ έχουν άρρωστο πατέρα.

Αλέξανδρος Βαναργιώτης

 


Ο Αλέξανδρος Βαναργιώτης γεννήθηκε στα Τρίκαλα Θεσσαλίας το 1966. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων και εργάζεται ως εκπαιδευτικός στη Μέση Δημόσια Εκπαίδευση. Διηγήματα ή ποιήματά του δημοσιεύτηκαν στα περιοδικά «Πλανόδιον», «Μπιλιέτο», «Εντευκτήριο», «Οροπέδιο», «Πανδώρα», «Κηρήθρες», «Εμβόλιμον» και «Ραπόρτο». Δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο το 2009 με τίτλο «Διηγήματα για το τέλος της μέρας», εκδόσεις Λογείον.

Μπορείτε ακόμη να διαβάσετε:

Αλέξανδρος Βαναργιώτης |  ΧΙ Επιγράμματα από την Παλατινή Ανθολογία
https://exitirion.wordpress.com/2021/09/16/alexandros-vanargiotis-xi-epigrammata-apo-tin-palatini-anthologia/

[ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ] Του Αλέξανδρου Βαναργιώτη
https://www.bibliotheque.gr/article/82033

Στην πάνω εικόνα: Ο «κιθαρωδός» Απόλλωνας, νωπογραφία στην οικία του Αυγούστου, Ρώμη, περ. 20 π.Χ.

Πηγή για την εικόνα: Wikimedia Commons.