Ingrid Jonker, "Τρία ποιήματα" (μετάφραση - επίμετρο: Ασημίνα Λαμπράκου)

Σκύλος


Κάτω από το χέρι σου ζαρώνω -ένας μιγάς
μέσα στη σιωπή που μουγκρίζει
κάτω απ’ τη σελήνη που πονεμένα γαυγίζει
στ’ άστρα ανάμεσα περιορισμένη, αυτή
στο τρομερό της
λευκό πήγαινε έλα.

(να πάω, θα ήθελα, λαγούς να κυνηγήσω
στον καταδικό μου χερσότοπο ⁽¹⁾
στις φλογισμένες μου πεδιάδες, ξανά
από ώχρα σε ώχρα, ω
των χεριών σας λευκοί πλατείς τόποι!)

Μ’ ολάνοιχτα από έκπληξη δόντια, απόψε στου
φεγγαριού θα συρθώ τον πανούργο ρυθμό
τη γλυκύτητά μου θ’ ακούσω και
το μακρύ στομφώδες γαύγισμά μου
από το σκυλόσπιτο θ’ απομακρύνω·
φεγγάρι λευκό, λευκό αφεντικό,
στη μέση της νύχτας.

❧

 
25 December 1960 ⁽²⁾


Πτέρυγα 130 στο πέρασμα δεξιά.
Είναι πέντε το πρωί αφού το καρότσι του γαλατά
έχει απομακρυνθεί με τ’ άλογά του, τα μάτια λαμπυρίζουν
στους στύλους με τα φώτα του δρόμου.
25 Δεκεμβρίου 1960.
Τα παιδιά κοιμούνται
στις Χριστουγεννιάτικες κάλτσες ανάμεσα σε δορυφόρους
αλογάκια, περίστροφα και καραμέλες
κοιμούνται, μπροστά στις σειρήνες του ήλιου
απέναντι από τα βομβαρδιστικά που
στις Χριστουγεννιάτικές σας κάλτσες και τα κεριά
πεταλούδες είναι κοιμισμένες.
Στο Νοσοκομείο Λόφος στέκει όρθιο ένα δέντρο που λαμποκοπά.
Πτέρυγα 130 στον διάδρομο δεξιά.
«Σίγουρα ήπιε ένα μπουκάλι μπράντι
και για ώρες ήταν ξαπλωμένος σε μια τέντα οξυγόνου.
Από το πρώτο του ποτήρι ξέρεις
είναι αλκοολικός»  (Κοίταξε, η αναλαμπή
απ’ της ημέρας τη λαμπερή κάννη
πάνω από την πόλη σημαδεύει!»
«Α ναι μα, κάποτε είπε ο ίδιος αυτός
είχε ένα όραμα του νεκρού Θεού του
Οι τελικές του λέξεις; Όχι
μόνο ξάπλωσε ήσυχα, με μάτια διεσταλμένα.»
Πτέρυγα 130. Ήταν φροντισμένος,
μάτια κλειστά, χέρια ήδη διπλωμένα,
το δωμάτιο ολόκληρο σαν μια υψωμένη ασπίδα.

Και κόντρα στο φως πάνω στο περβάζι του παράθυρου
το αλογάκι της Παναγίας σε ατελείωτη προσευχή.

❧

Η κούκλα μου σπάει σε κομμάτια


Η σκιά προειδοποιεί τον δρόμο
Ανάμεσα σε ισχνές μπλε ιακαράντες του ουρανού
Από ένα ψηλό μπαλκόνι ξεπετάχτηκε
Η σκιά προειδοποιεί τον ήλιο
Με το τραγούδι μιας τσίγκινης φλογέρας
Στον πολύβουο δρόμο έχει πέσει
Η κούκλα μου με ένα όνομα σαν σώμα
Σαν άνθρωπος θα μπορούσε να μιλήσει
Σαν σπουργίτι πυροβολήθηκε η κούκλα μου
Στοχεύοντας με ελεύθερο χέρι από το περβάζι παράθυρου
Ή μήπως ήταν ο άνεμος από μακριά
Ή μήπως ήταν το δικό μου χέρι
Η κούκλα μου έπεσε όταν ο ήλιος
Τον χάλκινό του ανήγγειλε κώδωνα στον ουρανό
Όταν τους τοίχους ασβέστωναν τα σύννεφα
Η σκιά αποσύρθηκε πίσω στο εσωτερικό
Η σκιά προϊδεάζει την ηλιόκτητη
Πορσελάνη με τον ουρανό πάνω ψηλά
Εάν έπεφτα από ένα ψηλό μπαλκόνι
Εάν ακρωτηριαζόμουν, θα έμοιαζα μάλλον κι εγώ κάπως έτσι.

❧

INGRID JONKER (ΙΝΓΚΡΙΝΤ ΓΙΟΝΚΕΡ), Νοτιοαφρικανή ποιήτρια.
Γεννήθηκε στο Βόρειο Ακρωτήριο στις 19 Σεπτεμβρίου 1933. Πέθανε από πνιγμό στις 19 Ιουλίου 1965 στο Κέιπ Τάουν.

Οι αντιξοότητες κατά την παιδική ηλικία, η ευαισθησία, η επιλογή θεματολογίας και το ποιητικό ύφος στα πρώτα της έργα όσο και ο τρόπος θανάτου της, ήταν τα κύρια στοιχεία με τα οποία η Ίνγκριντ Γιόνκερ διαβάστηκε, κρίθηκε, προβλήθηκε και κατατάχθηκε στο πλαίσιο της εξομολογητικής ποίησης, παρόμοια με το έργο άλλων που χρησιμοποίησαν τις έντονες προσωπικές τους εμπειρίες ως υλικό για το έργο τους, συγκρινόμενη με αναγνωρισμένες ομότεχνές της όπως η Σύλβια Πλαθ και η Ανν Σέξτον.

Ωστόσο, μια τέτοια θεώρηση κι εκτίμηση του έργου της, αποδυναμώνει την εικόνα προσώπου και την «φωνή» της ποιητικής της καθώς υποστηρίζουν και δείχνουν ορισμένοι από τους μελετητές της ανάμεσα στους οποίους και οι Antjie Krog, Yves T’Sjoen, Carlijn Cober:

Οι ανθολογίες περιλαμβάνουν μόνον «αγάπη νάνου,⁽³⁾ παιδικά ποιήματα, την αφελή Ingrid, την παιχνιδιάρα Ingrid – ποτέ την θυμωμένη μητέρα, την κριτική, πολιτικά στρατευμένη στοχάστρια». (Antjie Krog, μετάφραση Carlijn Cober από το: Korreltjie Niks Is My Dood, 2001).

Το πρόβλημα με την προσέγγιση της ποίησης της Γιόνκερ υπό καθαρά βιογραφικό πρίσμα είναι ότι όχι μόνο δημιουργεί μια μονοδιάστατη εικόνα τόσο του προσώπου όσο και του έργου της, αλλά η αποκλειστική εστίαση σε προσωπικά ζητήματα έχει επίσης οδηγήσει σε μια μυωπική στάση απέναντι στο ίδιο κείμενο – μια στάση που έχει τυφλώσει τους αναγνώστες ως προς άλλες πιθανές ερμηνείες ή αναγνώσεις του έργου της. (Yves T’Sjoen 2013, μετάφραση Carlijn Cober)

Τέλος, η Carlijn Cober σε εργασία της με θέμα την παράλληλη μελέτη δύο από τα εμβληματικά ποιήματα της Ι. Γ., τα: Ontvlugting και Ek Dryft in die Wind, δείχνει πως τα τοπία στην ποιητική της Γιόνκερ λειτουργούν ως καθρέφτες της εσωτερικής κατάστασης της ποιήτριας αντανακλώντας τις συναισθηματικές και πολιτικές εντάσεις, καταστάσεις ή και συνθήκες της εποχής της. Αναδεικνύει το γεγονός ότι μέσω της τοποποιητικής διαφαίνεται η σύνδεση μεταξύ του φυσικού τοπίου και των ανθρώπινων εμπειριών του εκτοπισμού και της αποξένωσης (έννοιες κατά Angelika Bammer: Cultural Identities in Question, 1994).

Υπό το πρίσμα των παραπάνω αναφορών, θα προέτρεπα σε μια ανάγνωση και των ποιημάτων που επέλεξα να παρουσιάσω εδώ, ανιχνεύοντας σε στίχους και εικόνες τα μηνύματα κοινωνικής αγωνίας τιμώντας έτσι συνολικά τον άνθρωπο για τον οποίο ο ίδιος ο Μαντέλα στις 24 Μαΐου 1994, ανοίγοντας το 1ο δημοκρατικά εκλεγμένο Κοινοβούλιο της Νότιας Αφρικής, είπε:

[...] με αυτό το θαυμάσιο όραμα, η Γιόνκερ μάς δείχνει πως η προσπάθειά μας πρέπει να είναι προς την κατεύθυνση της απελευθέρωσης της γυναίκας, του ανθρώπου, του παιδιού. Η Jonker υπήρξε και ποιήτρια και νοτιοαφρικανή, λευκή Αφρικανή και Αφρικάνερ. Υπήρξε καλλιτέχνης και ανθρώπινο ον. Στη μέση της απελπισίας, εξύμνησε την ελπίδα. Αντιμέτωπη με τον θάνατο, διεκδικούσε την ομορφιά της ζωής.

Ασημίνα Λαμπράκου

Ιούλιος 2025

Σημειώσεις
1. Karoo: https://www.britannica.com/place/Karoo
Dictionary: (πεζά) ένα άνυδρο νοτιοαφρικανικό οροπέδιο με κόκκινο αργιλώδες έδαφος.
2. At the death of Dylan Thomas. Στον θάνατο του Ντύλαν Τόμας.
3. Αναφορά στο ποίημα «Kaboutorliefde»,

Πηγές: South African History Online, allpoetry, Carlijn Cober, Kelwyn Sole

Το ποίημα «Σκύλος», μεταφράστηκε από τα γνήσια Αφρικάανς στα Αγγλικά από τον καθηγητή Πανεπιστημίου στο Κέιπ Τάουν, Kelwyn Sole.

Το ποίημα «Η κούκλα μου σπάει σε κομμάτια», ανήκει στη συλλογή Rook en Oker (1964) και μεταφράστηκε στα αγγλικά από τα Αφρικάανς από τον William Stewart.


Πηγή για την εικόνα:
https://brandsouthafrica.com/3988/play-your-part-category/ingrid-jonker-the-child-is-not-dead-2/