Κώστας Θ. Ριζάκης, "προστημένο"

προστημένο


«σβήσε τώρα το φως» δίκην κι αφού αυστηράς
επιταγής στενών εν γένει περιθωρίων ώστε
μη εναλλακτικής ορίζουσας θα υπάκουσες
έκτοτε γλώσσα στο μισοσκόταδον δεν έβαλε ο

λιγούρης κι όπα οι φελλοί σαμπάνιας φουλ το
«πλαφ-πλουφ» τυφλά έως ταβανιού σκουντάφτει
στο «αγάπη κέρασμα είν’ αυτό;» ή «αψήφησα το
βολικόν απέφυγα τον σάλο» καθώς σαλεύει κάπου ε-

δώθε ο αυτουργός αγέρας το μείζον δε ανεπίδεκτον

στο έλασσον να ενδώσει κλωτσάς μα εκτός προσδόκιμου
                                                        ‒δοκάρι αντίς για δίχτυα‒



                                                                   Κώστας Θ. Ριζάκης




Ο ποιητής Κώστας Θ. Ριζάκης (Λαμία, 1960) εξέδωσε δεκαεπτά συλλογές, τη μία συγκεντρωτική (των εξ πρώτων ‒ γ΄ επαν. Κουκκίδα 2020). Διηύθυνε ή και συνδιηύθυνε επτά έως τώρα (σε εννέα εν συνόλω περ.) λογ. περιοδικά. Επίσης, επιμελήθηκε περί τα 220 βιβλία (ιδία ποιητικά), αρκετά αφιερώματα σε έντυπα άλλων, καθώς και τιμητικούς τόμους σε μορφές (Κ.Ε. Τσιρόπουλο, Γ. Πέγκλη, Μ. Μέσκο, Ο. Αλεξάκη, Σ. Σαράκη, Ζ. Σαμαρά, Β.Π. Καραγιάννη, Δ. Αγγελή, Γ.Χ. Θεοχάρη, Κ.Α. Κρεμμύδα, Σ.Σ. Σταμπόγλη ‒ τα τελευταία 2 υπό έκδοσιν) τής λογοτεχνίας μας. Ενασχολείται δε και συνεχίζει, με τη σύγχρονη γυναικεία γραφή (Ζ. Δαράκη, Λ. Παππά, Μ. Καραγιάννη, Κ. Κούσουλα, Χ. Κουτσουμπέλη, Έ. Λάγκε, Έ. Κορνέτη, Ν. Κεσμέτη, Κ. Ρουκ, Μ. Κουγιουμτζή, Α. Μπακονίκα, Ά. Γρίβα, Δ. Δημητριάδου, Ν. Χαλκιαδάκη, Δ. Μήττα, Η. Νικοπούλου, Λ. Καλλέργη). Πρόσεξε πολύ όσους νεώτερους άξιους. Τελευταία του συλλογή (με τον Σταύρο Σταμπόγλη) η, πυξίδα ουρανομήκης, εκδ. Παρέμβαση 2023. Έχουν γραφεί και εκδοθεί πολυάριθμα μελετήματα για το ποιητικό του έργο.



Πρώτη δημοσίευση

Στην εικόνα: René Magritte, «Les Amants», 1928.
Πηγή για την εικόνα: Wikimedia Commons.

Ingrid Jonker, "Τρία ποιήματα" (μετάφραση - επίμετρο: Ασημίνα Λαμπράκου)

Σκύλος


Κάτω από το χέρι σου ζαρώνω -ένας μιγάς
μέσα στη σιωπή που μουγκρίζει
κάτω απ’ τη σελήνη που πονεμένα γαυγίζει
στ’ άστρα ανάμεσα περιορισμένη, αυτή
στο τρομερό της
λευκό πήγαινε έλα.

(να πάω, θα ήθελα, λαγούς να κυνηγήσω
στον καταδικό μου χερσότοπο ⁽¹⁾
στις φλογισμένες μου πεδιάδες, ξανά
από ώχρα σε ώχρα, ω
των χεριών σας λευκοί πλατείς τόποι!)

Μ’ ολάνοιχτα από έκπληξη δόντια, απόψε στου
φεγγαριού θα συρθώ τον πανούργο ρυθμό
τη γλυκύτητά μου θ’ ακούσω και
το μακρύ στομφώδες γαύγισμά μου
από το σκυλόσπιτο θ’ απομακρύνω·
φεγγάρι λευκό, λευκό αφεντικό,
στη μέση της νύχτας.

❧

 
25 December 1960 ⁽²⁾


Πτέρυγα 130 στο πέρασμα δεξιά.
Είναι πέντε το πρωί αφού το καρότσι του γαλατά
έχει απομακρυνθεί με τ’ άλογά του, τα μάτια λαμπυρίζουν
στους στύλους με τα φώτα του δρόμου.
25 Δεκεμβρίου 1960.
Τα παιδιά κοιμούνται
στις Χριστουγεννιάτικες κάλτσες ανάμεσα σε δορυφόρους
αλογάκια, περίστροφα και καραμέλες
κοιμούνται, μπροστά στις σειρήνες του ήλιου
απέναντι από τα βομβαρδιστικά που
στις Χριστουγεννιάτικές σας κάλτσες και τα κεριά
πεταλούδες είναι κοιμισμένες.
Στο Νοσοκομείο Λόφος στέκει όρθιο ένα δέντρο που λαμποκοπά.
Πτέρυγα 130 στον διάδρομο δεξιά.
«Σίγουρα ήπιε ένα μπουκάλι μπράντι
και για ώρες ήταν ξαπλωμένος σε μια τέντα οξυγόνου.
Από το πρώτο του ποτήρι ξέρεις
είναι αλκοολικός»  (Κοίταξε, η αναλαμπή
απ’ της ημέρας τη λαμπερή κάννη
πάνω από την πόλη σημαδεύει!»
«Α ναι μα, κάποτε είπε ο ίδιος αυτός
είχε ένα όραμα του νεκρού Θεού του
Οι τελικές του λέξεις; Όχι
μόνο ξάπλωσε ήσυχα, με μάτια διεσταλμένα.»
Πτέρυγα 130. Ήταν φροντισμένος,
μάτια κλειστά, χέρια ήδη διπλωμένα,
το δωμάτιο ολόκληρο σαν μια υψωμένη ασπίδα.

Και κόντρα στο φως πάνω στο περβάζι του παράθυρου
το αλογάκι της Παναγίας σε ατελείωτη προσευχή.

❧

Η κούκλα μου σπάει σε κομμάτια


Η σκιά προειδοποιεί τον δρόμο
Ανάμεσα σε ισχνές μπλε ιακαράντες του ουρανού
Από ένα ψηλό μπαλκόνι ξεπετάχτηκε
Η σκιά προειδοποιεί τον ήλιο
Με το τραγούδι μιας τσίγκινης φλογέρας
Στον πολύβουο δρόμο έχει πέσει
Η κούκλα μου με ένα όνομα σαν σώμα
Σαν άνθρωπος θα μπορούσε να μιλήσει
Σαν σπουργίτι πυροβολήθηκε η κούκλα μου
Στοχεύοντας με ελεύθερο χέρι από το περβάζι παράθυρου
Ή μήπως ήταν ο άνεμος από μακριά
Ή μήπως ήταν το δικό μου χέρι
Η κούκλα μου έπεσε όταν ο ήλιος
Τον χάλκινό του ανήγγειλε κώδωνα στον ουρανό
Όταν τους τοίχους ασβέστωναν τα σύννεφα
Η σκιά αποσύρθηκε πίσω στο εσωτερικό
Η σκιά προϊδεάζει την ηλιόκτητη
Πορσελάνη με τον ουρανό πάνω ψηλά
Εάν έπεφτα από ένα ψηλό μπαλκόνι
Εάν ακρωτηριαζόμουν, θα έμοιαζα μάλλον κι εγώ κάπως έτσι.

❧

INGRID JONKER (ΙΝΓΚΡΙΝΤ ΓΙΟΝΚΕΡ), Νοτιοαφρικανή ποιήτρια.
Γεννήθηκε στο Βόρειο Ακρωτήριο στις 19 Σεπτεμβρίου 1933. Πέθανε από πνιγμό στις 19 Ιουλίου 1965 στο Κέιπ Τάουν.

Οι αντιξοότητες κατά την παιδική ηλικία, η ευαισθησία, η επιλογή θεματολογίας και το ποιητικό ύφος στα πρώτα της έργα όσο και ο τρόπος θανάτου της, ήταν τα κύρια στοιχεία με τα οποία η Ίνγκριντ Γιόνκερ διαβάστηκε, κρίθηκε, προβλήθηκε και κατατάχθηκε στο πλαίσιο της εξομολογητικής ποίησης, παρόμοια με το έργο άλλων που χρησιμοποίησαν τις έντονες προσωπικές τους εμπειρίες ως υλικό για το έργο τους, συγκρινόμενη με αναγνωρισμένες ομότεχνές της όπως η Σύλβια Πλαθ και η Ανν Σέξτον.

Ωστόσο, μια τέτοια θεώρηση κι εκτίμηση του έργου της, αποδυναμώνει την εικόνα προσώπου και την «φωνή» της ποιητικής της καθώς υποστηρίζουν και δείχνουν ορισμένοι από τους μελετητές της ανάμεσα στους οποίους και οι Antjie Krog, Yves T’Sjoen, Carlijn Cober:

Οι ανθολογίες περιλαμβάνουν μόνον «αγάπη νάνου,⁽³⁾ παιδικά ποιήματα, την αφελή Ingrid, την παιχνιδιάρα Ingrid – ποτέ την θυμωμένη μητέρα, την κριτική, πολιτικά στρατευμένη στοχάστρια». (Antjie Krog, μετάφραση Carlijn Cober από το: Korreltjie Niks Is My Dood, 2001).

Το πρόβλημα με την προσέγγιση της ποίησης της Γιόνκερ υπό καθαρά βιογραφικό πρίσμα είναι ότι όχι μόνο δημιουργεί μια μονοδιάστατη εικόνα τόσο του προσώπου όσο και του έργου της, αλλά η αποκλειστική εστίαση σε προσωπικά ζητήματα έχει επίσης οδηγήσει σε μια μυωπική στάση απέναντι στο ίδιο κείμενο – μια στάση που έχει τυφλώσει τους αναγνώστες ως προς άλλες πιθανές ερμηνείες ή αναγνώσεις του έργου της. (Yves T’Sjoen 2013, μετάφραση Carlijn Cober)

Τέλος, η Carlijn Cober σε εργασία της με θέμα την παράλληλη μελέτη δύο από τα εμβληματικά ποιήματα της Ι. Γ., τα: Ontvlugting και Ek Dryft in die Wind, δείχνει πως τα τοπία στην ποιητική της Γιόνκερ λειτουργούν ως καθρέφτες της εσωτερικής κατάστασης της ποιήτριας αντανακλώντας τις συναισθηματικές και πολιτικές εντάσεις, καταστάσεις ή και συνθήκες της εποχής της. Αναδεικνύει το γεγονός ότι μέσω της τοποποιητικής διαφαίνεται η σύνδεση μεταξύ του φυσικού τοπίου και των ανθρώπινων εμπειριών του εκτοπισμού και της αποξένωσης (έννοιες κατά Angelika Bammer: Cultural Identities in Question, 1994).

Υπό το πρίσμα των παραπάνω αναφορών, θα προέτρεπα σε μια ανάγνωση και των ποιημάτων που επέλεξα να παρουσιάσω εδώ, ανιχνεύοντας σε στίχους και εικόνες τα μηνύματα κοινωνικής αγωνίας τιμώντας έτσι συνολικά τον άνθρωπο για τον οποίο ο ίδιος ο Μαντέλα στις 24 Μαΐου 1994, ανοίγοντας το 1ο δημοκρατικά εκλεγμένο Κοινοβούλιο της Νότιας Αφρικής, είπε:

[...] με αυτό το θαυμάσιο όραμα, η Γιόνκερ μάς δείχνει πως η προσπάθειά μας πρέπει να είναι προς την κατεύθυνση της απελευθέρωσης της γυναίκας, του ανθρώπου, του παιδιού. Η Jonker υπήρξε και ποιήτρια και νοτιοαφρικανή, λευκή Αφρικανή και Αφρικάνερ. Υπήρξε καλλιτέχνης και ανθρώπινο ον. Στη μέση της απελπισίας, εξύμνησε την ελπίδα. Αντιμέτωπη με τον θάνατο, διεκδικούσε την ομορφιά της ζωής.

Ασημίνα Λαμπράκου

Ιούλιος 2025

Σημειώσεις
1. Karoo: https://www.britannica.com/place/Karoo
Dictionary: (πεζά) ένα άνυδρο νοτιοαφρικανικό οροπέδιο με κόκκινο αργιλώδες έδαφος.
2. At the death of Dylan Thomas. Στον θάνατο του Ντύλαν Τόμας.
3. Αναφορά στο ποίημα «Kaboutorliefde»,

Πηγές: South African History Online, allpoetry, Carlijn Cober, Kelwyn Sole

Το ποίημα «Σκύλος», μεταφράστηκε από τα γνήσια Αφρικάανς στα Αγγλικά από τον καθηγητή Πανεπιστημίου στο Κέιπ Τάουν, Kelwyn Sole.

Το ποίημα «Η κούκλα μου σπάει σε κομμάτια», ανήκει στη συλλογή Rook en Oker (1964) και μεταφράστηκε στα αγγλικά από τα Αφρικάανς από τον William Stewart.


Πηγή για την εικόνα:
https://brandsouthafrica.com/3988/play-your-part-category/ingrid-jonker-the-child-is-not-dead-2/

Περιοδικό Εμβόλιμον, τεύχος 103-104, Χειμώνας - Άνοιξη 2025

Περιοδικό Εμβόλιμον

τεύχος 103-104

Χειμώνας - Άνοιξη 2025

Σελίδες για τον Θωμά Γκόρπα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

    3   Το γράμμα της σύνταξης
    7   Γιώργος X. Θεοχάρης: Οι πρόγονοι του Θωμά Γκόρπα στην πολιορκία και την Έξοδο του Μεσολογγίου
  15   Χριστίνα Καραντώνη: Θωμάς Γκόρπας: Με την ψυχή τραγουδώντας στο στόμα
  21   Νικολέττα Κατσιδήμα-Λάγιου: Θωμάς Γκόρπας (Μεσολόγγι 1935 − Αθήνα 2003) De profundis
  25   Δημήτρης Κονιδάρης: Συγκολλημένα ή αποσπασμένα επιγράμματα του Θωμά Γκόρπα
  31   Θανάσης Μαρκόπουλος: ΘΩΜΑΣ ΓΚΟΡΠΑΣ Μια Θέση και μια Αναπόληση
  39   Δημήτρης Γ. Παπαστεργίου: Θωμάς Γκόρπας, ένας μεταξωτά διαχρονικός ποιητής
  42   Κώστας Θ. Ριζάκης: ζων επί αθανάτων
  43   Θανάσης Τριανταφύλλου: Ατυχής συνέντευξη, μ’ ευτυχές τέλος
  47   Βαρβάρα Χρηστιά: Θωμάς Γκόρπας − Ο πληθωρικός της ποίησης
  53   Γιώργος Δελιόπουλος: Ποίηση του Αλέκου Ε. Φλωράκη μεταξύ λυρικής ελεγείας και σάτιρας
  59   Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη: Αλέκος Ε. Φλωράκης. Ο κάκτος και η βροχή. Δοκίμια αυτογνωσίας
  61   Ευσταθία Δήμου: Έντεκα ποιήματα του Νίκου Προσκεφαλά
  69   Χρυσούλα Πατρώνου-Παπατέρπου: Για την ποιητική συλλογή της Ελένης Αλεξίου επτά ανάσες πριν
  73   Νίκος Επ. Φαλαγκάρας: Ο πατέρας στη Γερμανία
  77   Τάσος Μάτος: Ο Θωμάς Ψύρρας και η πρόκληση της αφήγησης − από τον Πυκνό καιρό στο Άρτιο κατά παρέκκλιση −
  83   Θανάσης Τριανταφύλλου: Τέσσερα ποιήματα για το ΕΜΒΟΛΙΜΟΝ
  87   Περικλής Τσελίκης: Τα περασμένα
  89   Φωτεινή Βασιλοπούλου: Παραθαλάσσιο ταβερνάκι
  93   «Θρόισμα χάρτινων φύλλων» − Μικρά πεζά
103   Αριάδνη Πορφυρίου: Ίσως
105   Τίνα Κουτσουμπού: Καλοκαίρι αιώνιο φως
107   Μαρία Σαρηγκιόλη: Φωτογραφίες
108   Θεόδωρος Σαρηγκιόλης: Ο σμιλευτής του χρόνου

109   Βιβλίων Επίσκεψις

Εικαστική φιλοξενία: Νίκος Στέφος − Μαρίνα Σπυριδωνίδου-Στέφου

Μαρία Πολίτου, "Στο σώμα σου κήπος"

Η ΕΛΙΑ


Μέρες και νύχτες
τώρα σκαλίζω
τόπους σκληρούς
άνυδρες πέτρες.

Των καιρών τις στάλες
στις χούφτες μου κρατώ
μήπως και σβήσω κάποτε
τη δίψα της γης μου
μήπως κι ανθίσουν
ιβίσκοι κόκκινοι
στα περιβόλια.

Μα η ρίζα της ελιάς
βαθαίνει ασάλευτη
αήττητη απλώνεται
αμείλικτα στον κήπο.

Λουλούδια εφήμερα
να μη ζητάς
Εσύ τόσους καρπούς
αιώνιους που δρέπεις.

Στο ξύλο έγειρα
και παραδόθηκα
γυμνή.
Είμαι η Μέρα
κι η Νύχτα
με πολιορκεί.





ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ


Τρέχουν οι ώρες διψασμένες
πάνω στην πυρωμένη άσφαλτο
ανάμεσα σε βρώμικους τοίχους.

Θλιβερά συρματοπλέγματα σέρνονται
κουβάρια λαβωμένα από ήλιο κυλούν
παράδεισο φεγγαρόλουστο γυρεύουν
δροσοσταλιές νερού στα φύλλα.

Τυφλά παιδιά μωρά
ακριβοδίκαιο κυνηγητό
θαρρούν πως παίζουν
με το αδάμαστο
του χρόνου το μπαλόνι.

Και δε βλέπουν.

Δε βλέπουν πώς θέριεψαν
τα αγκάθια στον κήπο.
Δε βλέπουν
πως δεν υπάρχει
επιστροφή.

*     *     *

ΠΝΙΓΜΟΣ I


Ήρθες ακριβοδίκαια
Σαν λέξη
Μαχαίρι και βέλος.
Πυρακτωμένο καρφί.
 
Τα μάτια σου θάλασσα
Μία με γεννά
Και μία με πνίγει
 
Αν είναι να πεθάνω
Ας είναι στα μάτια σου
 
Δίχως εκκρεμότητες
και χρονοτριβές.
 
Χορτάτη.
 
 
 
 
 
ΚΑΙ ΘΑ ΔΙΑΒΑΖΟΥΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ


Κι όταν εσύ θα φύγεις
Όταν θα χαθείς
Θα γράψω ένα ποίημα αληθινό
Θα γράψω ένα ποίημα κόκκινο
ζεστό σαν αίμα

που θα διαβάζουν οι άνθρωποι και θα κλαίνε
που θα διαβάζουν οι άνθρωποι και θα λένε

μια φορά κι έναν καιρό
μια γυναίκα κι ένας άνδρας
αγκαλιάστηκαν τόσο δυνατά
που έλιωσαν ο ένας μέσα στον άλλον

Εκείνος πήρε το σχήμα των χεριών της
κι έγινε μαύρο πουλί
που τριγυρνά τις νύχτες σαν σκιά

Εκείνη το χρώμα της καρδιάς του πήρε
και γράφει ακόμη ποιήματα γι’ αυτόν
να πιει και να γυρίσει.

Και τα διαβάζουν οι άνθρωποι και κλαίνε
και τα διαβάζουν οι άνθρωποι
και για αγάπη λένε.





ΑΝΘΟΦΟΡΙΑ


Κι αν με αγαπήσεις ολόκληρος
Χωρίς σκιές
Τότε ίσως θα ξέρω
ότι άξιζε κάθε ράγισμα
Τότε ίσως ν’ ανθίσει
απ’ τις ρωγμές το τραύμα.

Από τη συλλογή «Στο σώμα σου κήπος», Ρώμη 2024.
Έργο εξωφύλλου / σχέδια βιβλίου: Ηλιάνα-Φιλαρέτη Κουφογεώργου.

H Μαρία Πολίτου γεννήθηκε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Απόφοιτος του Κλασικού Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής και του Τμήματος Θεατρολογίας της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ. Κάτοχος μεταπτυχιακών τίτλων, του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΔΠΜΣ) «Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας και Πολιτισμού» ΑΠΘ και του ΔΠΜΣ «Φιλοσοφία: Κείμενα, Ερμηνείες, Πρακτικές» των τμημάτων Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής και Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ. Από το 2017 είναι διευθύντρια στο 2ο ΓΕΛ Εχεδώρου στα Διαβατά Θεσσαλονίκης. Κριτικές και ποιήματά της δημοσιεύονται σε έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά. Έχει συμμετάσχει σε συλλογικούς τόμους και ανθολογίες. Έχει εκδώσει ως τώρα τρεις ποιητικές συλλογές: Εφήμερη στην Πένα του Θεού (2014), επιτέλους αποβίβαση (2018), Στο σώμα σου κήπος (2024).